Język – literatura – niepodległość. Nierozdzielność tych trzech pojęć wydaje się cechą wyróżniającą kulturę polską. Gdy Rzeczpospolita była niepodległa, kwestia celów, walorów i kruchej trwałości państwowej wspólnoty politycznej stanowiła jeden z najczęściej podejmowanych w piśmiennictwie tematów. W czasach utraty suwerenności język i literatura umożliwiały przetrwanie oraz rozwój narodu, którego cechy, możliwości i dążenia starało się artystycznie wyrazić wielu pisarzy. Projektowanie niepodległości, rozumiane jako potrzeba nieustannego, twórczego analizowania zasad wspólnego życia w ramach państwa pojętego jako wartość, nie jest zapewne dla literatury zadaniem przebrzmiałym. Tak jak aktualna pozostaje kwestia badania i pielęgnowania dziedzictwa polszczyzny.

Te podstawowe zagadnienia, ujmując je na przykładzie konkretnych dzieł literackich i zjawisk językowych, podjęli uczestnicy konferencji naukowej, która odbyła się w stulecie odzyskania przez Polskę niepodległości i w pięćdziesiątą rocznicę powołania Instytutu Filologii Polskiej na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza.