Powieść jest dość wiernym przekładem łacińskiego tekstu nieznanego autora pt. Narratio fundationis monasterii Montis Calvi fratrum Ordinis Sancti Benedicti..., drukowanego w 1536 r. w oficynie Floriana Unglera (unikatowy, kompletny egzemplarz tej edycji znajduje się w Bibliotece Uniwersyteckiej w Toruniu, a fragment zachował się w krakowskiej Bibliotece Jagiellońskiej). Julian Krzyżanowski Powieść rzeczy istej, tę jakby najstarszą znaną kronikę klasztoru łysogórskiego, zaliczył do romansu religijnego, ale bardziej należy uważać ją za jedną z pierwszych polskich powieści historycznych. Zawiera niezwykłe legendy i miejscowe podania związane z fundacją i dziejami benedyktyńskiego klasztoru Św. Krzyża na Łysej Górze oraz przechowywanymi w nim relikwiami fragmentów drewna z krzyża, na którym miał umrzeć Chrystus.

Wiesław Wydra