Polscy pozytywiści żyli i tworzyli w trudnych czasach politycznej niewoli i gwałtownie zmieniających się struktur dotychczasowego świata. Pozostawili po sobie fascynujące świadectwa swoich intelektualnych i ideowych pasji, rozterek i dylematów… Nie byli dogmatykami; nawet wtedy, gdy z utopijnym, młodzieńczym rozmachem usiłowali sformułować program zmierzający do naprawy życia społecznego w Polsce, respektowali najważniejsze prawa jednostki i ogółu. Potrafili wnikliwie wsłuchiwać się w tętno światopoglądowej ewolucji epoki; reagowali na zmiany różnie, najczęściej formułując podstawowe wskazania dotyczące życia indywidualnego oraz tworząc wizje świata o wielkim potencjale poznawczo‑intelektualnym. Dylematy światopoglądowe Orzeszkowej, Świętochowskiego, Prusa oraz innych przejawiają się w wielu ich utworach literackich i krytycznych, w eseistyce filozoficznej i w pracach popularnonaukowych. Nowe ujęcia tej problematyki Czytelnik odnajdzie w niniejszej książce.