Książka jest opowieścią o prozie rozrachunków inteligenckich, powstającej w latach 1946-1948. Powojenna krytyka literacka zarzucała bohaterom – inteligentom bierność, egocentryzm i rezerwę wobec przemian społeczno-politycznych. Autorka pokazuje, że powieści nie mówią tylko o doświadczeniach jednej warstwy społecznej, ale poruszają kwestie uniwersalne, związane z ludzkim istnieniem w ogóle oraz relacją jednostki ze społeczeństwem i światem. Kategorią, która umożliwia ich wydobycie, jest melancholia. Wykorzystanie melancholijnej perspektywy wzbogaca tradycyjne odczytanie omawianego nurtu o nowy kontekst i pozwala zrehabilitować sportretowanego w nim inteligenta. Egzystencja bohaterów okazuje się wielokształtna, oscylująca między przeciwnymi biegunami. Odwaga i lęk, siła wewnętrzna i dążenie do destrukcji, bunt i uległość – to jej elementy komplementarne. Polska proza rozrachunkowa z lat czterdziestych nie cieszyła się dotąd dużym zainteresowaniem badaczy. Książka Izabeli Kozłowskiej stara się tę lukę wypełnić.